"برهان"

دختر امام کاظم (علیه السلام) و خواهر امام رضا (علیه السلام)، از بانوان برجسته و بافضیلت خاندان اهل بیت و از جمله امامزادگان مدفون در قم است که زیارت مرقد او نزد شیعیان از جایگاه ویژه ای برخوردار است.   مأمون خلیفه عباسی،درسال200 علی بن موسی الرضا (ع) رابه طوس تبعید کرد.صاحب کتاب تاریخ قم می گوید: حضرت معصومه (سلام الله علیها)در سال 201 به  قصد دیدار برادر از زادگاه خود مدینه  به جهت دیدار برادر راهی مرو شد. گفته شده فاطمه معصومه پس از دریافت نامه برادرش، خود را آماده سفر نمود (امینی،الغدیر، ج1،ص 170). حضرت معصومه با کاروانی از بستگان و خویشانِ خویش راهی ایران شدند (داخل بن سید ، من لایحضره الخطیب ،ج 4، ص 461). چون به ساوه رسیدند دچار جنگ سختی با دشمنان اهل بیت شدند و همه برادران و برادرزادگان وی به شهادت رسیدند. فاطمه معصومه پس از دیدن جنازه های غرقه به خون عزیزانش به سختی بیمار شد. وی پس از این جریان، خادم خود را امر فرمود که او را به قم ببرد (تشید ،قیام سادات علوی ،ص 160). قول دیگر آن است چون خبر بیماری ایشان به آل سعد رسید تصمیم گرفتند خدمت ایشان رسیده و از وی درخواست کنند تا به قم بیایند (ناصرالشریعه ،تاریخ قم ،1383 ش ،ص 163). در این میان موسی بن خزرج بن سعد اشعری یکی از اشعریان قم و از اصحاب امام رضا (علیه السلام) بر این امر تقدم جست و خدمت فاطمه معصومه رسید (مجلسی ، بحار الانوار،1403 ق ،ج48،ص 290). مهار شتر ایشان را گرفت و ایشان را وارد قم ساخت و در خانه خویش منزل داد.دربعضی از منابع  23ربیع الاول را روز ورود حضرت معصومه (سلام الله علیها) به قم  دانسته  اند. ایشان 17روز در این خانه ساکن و به عبادت و راز و نیاز مشغول بودند. اکنون عبادت گاه ایشان به -بیت النور- مشهور است.

دلایلی بر عصمت حضرت معصومه (سلام الله علیها)

 حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ از جمله زنانی است که می‌توان ادعا کرد تالی‌تلو معصوم است؛ ایشان از اندک زنانی هستند که بیشترین بهره برداری را از فروغ جاودان الهی و نور ولایت، داشتند و توانستند خود را در کمالات معنوی اندکی پایین‌تر از معصومان (علیهم السّلام) بسازند، حضرت معصومه (سلام الله علیها) مانند حضرت زینب کبری (سلام الله علیها) بنا به مقتضای عبارت معروف «أهل البیت أدری بما فی البیت» - اهل خانه از آنچه که در خانه می‌گذرد، بیشتر از دیگران می‌دانند - هستند(حکیمی، محمد،‌حضرت معصومه و شهر قم، معاصر، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ دوم، 1376، ص 41).

شخصیت مثبت و عفیفانه ایشان باعث شد که حضرت رضا (علیه السلام) به او لقب معصومه داد. چرا که از امام رضا (علیه السلام) روایت شده: «هر کس معصومه (سلام الله علیها) را در قم زیارت کند، همانند کسی است که مرا زیارت نموده است». (سپهر، ناسخ التواریخ، ج3، ص68) شاید یکی از دلایل «معصومه» نامیدن این بانو، آن باشد که عصمت مادرش حضرت زهرا (سلام الله علیها) در او تجلی یافته است. در روایتی آمده که هنگام دفن حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) زمانی که به جستجوی شخصی قابل برای گذاشتن حضرت در داخل قبر بودند، ناگاه از جانب صحرا دو نفر نقاب دار پیدا شدند و همین که به نزدیک جنازه پاک و مطهر حضرت رسیدند، از مرکب خود پیاده شده و بر جنازه حضرت معصومه (سلام الله علیها) نماز خواندند و ایشان را در داخل خاک گذاشته و دفن کردند؛ که به احتمال قوی آن دو نفر امام رضا و امام جواد (علیهما السلام) بوده اند (اشتهاردی، معصومه فاطمه دوم، ص159).

افزون بردلایل بالا در عصمت حضرت معصومه (سلام الله علیها) و امثال ایشان باید گفت، علاوه بر استعداد وطهارت ذاتی که این بزرگواران داشتند اکتساب و پذیرش عصمتی که به سبب اطاعت از عصمت امام معصوم حاصل می‌شودغیر از عصمتی که از طرف خداوند به انبیای الهی و اوصیای آنها به خاطر ظرفیتشان عنایت فرموده‌  است چنانکه آن حضرت نیز برخوردار از مرتبه‌ای از عصمت اکتسابی و دارای مقام شفاعت در نزد خداوند و صاحب کرامات عالیه‌ای است که با تمسک به ولایت و اطاعت از امامت آن را خداوند به آن حضرت اعطاء نموده است.

 مقام بانوی کریمه از زبان امامان معصوم (علیهم السّلام) 

امام صادق (علیه السلام) فرمود: خدا حرمی دارد و آن مکه است، پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ حرمی دارد و آن مدینه است، امیرالمؤمنین (علیه السلام) حرمی دارد و آن کوفه است… بهشت هشت در دارد که سه تای آن از قم است؛ در این شهر زنی از فرزندان من از دنیا می‌رود، نام او فاطمه دختر موسی ـ علیه السلام ـ است و با شفاعت او همه شیعیان من روانه بهشت می‌شوند(قمی، عباس، سفینة البحار، ج 2، ص 376).

شهر قم مدفن تعداد زیادی از امامزادگان است و هر کدم دارای مقامات بس والایی هستند، اما ائمه ـ علیهم السّلام ـ تنها از اهمیت شخصیت و زیارت دختر موسی بن جعفر ـ سلام الله علیها ـ سخن گفته‌اند، این خود نشانگر عظمت معنوی این بانوی بزرگ است.

 داشتن زیارت نامه مخصوص 

این بانوی بزرگوارمانندپیامبر (صلی الله علیه و آله) و امامان (علیهم السّلام) دارای زیارت نامه ی مخصوص است، در حالی که در آرامگاه‌های دیگر امامزادگان به طور معمول خواندن فاتحه مرسوم است.

چند نکته در زمینه شخصیت حضرت معصومه (سلام الله علیها) 

1 . مسافرت ایشان پس از هجرت اجباری برادر بزرگوارش امام رضا (علیه السلام) به مرو به سمت ایران به جهت دیدار با برادر، اما آنگونه که مورخان نوشته‌اند این مسافرت به سرانجام نرسید و حضرت معصومه با رسیدن به ساوه بیمار شد و دستور داد او را به قم ببرند و در همین شهر بود که جان را به جان آفرین تسلیم کرد(قمی‌، عباس، همان، ص 376؛ حکیمی، محمد، حضرت معصومه و شهر قم، معاصر، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ دوم، 1376، ص 41 ـ 40). حرکت آن حضرت از مدینه به سمت ایران با این مسیر طولانی و به جان خریدن همه سختی‌های مسافرت مخصوصاً خطراتی که از ناحیه حکومت مأمون آن حضرت را تهدید می‌کرد حاکی از شخصیت سیاسی و اجتماعی این بانوی بزرگ است.

2 . در این مسافرت آن گاه که مریض شد و از دستیابی به امام رضا ـ علیه السلام ـ مأیوس شد با توجه به آگاهی او از موقعیت آینده قم و مرکزیت فرهنگی آن دستور داد او را به قم ببرند تا پس از پرواز روح بلندش به سوی ملکوت، حرم بهشت گونه‌اش مأمن عاشقان اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ قرار گیرد.

این تصمیم یعنی دستور برای رسیدن به قم، حاکی از داشتن دید فرهنگی دختر موسی بن جعفر ـ سلام الله علیها ـ است. در این راستا وقتی زندگی‌نامه آن حضرت را مطالعه کنیم در می‌یابیم که یکی از القاب مشهور آن حضرت «محدثه»(محمدحسون؛ ام علی مشکور، اعلام النساء المومنات، انتشارات اسوه، چاپ اول، 1411 هـ . ق، ص 577) است، وی روایاتی را از اجداد طاهرینش نقل کرده، همچنین جمعی از ارباب علم حدیث از او نقل حدیث کرده‌اند؛ از آن جمله می‌توان به روایتی که آن حضرت در سلسلة سند هست و به خبر مسلسل به فواطم (قمی، عباس، همان، واژه شیع و فطم) مشهور شده اشاره کرد:

بکر بن احمد قصری از فاطمه دختر امام رضا ـ علیه السلام ـ و او از فاطمه (حضرت معصومه) و زینب و ام کلثوم دختران امام کاظم ـ علیه السلام ـ و آنان از فاطمه دختر امام صادق ـ علیه السلام ـ روایت کرده‌اند و سند این حدیث به حضرت فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ می‌رسد که فرمود: آیا فراموش کرده‌اید فرمایش رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ را در روز عید غدیر که فرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاه» (شافعی، شمس الدین محمد، اسنی المطالب، مکتبه الامام امیرالمؤمنین، اصفهان، ص 50).

و همچنین روایت دیگری با همین سلسله سند که به حدیث معراج مربوط است (مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، داراحیاء التراث العربی، بیروت، ج 65، ص 76، ح 136).

مقام شفاعت بانوی در قم آرمیده

بالاترین جایگاه شفاعت، از آنِ رسول گرامی اسلام است که در قرآن کریم، از آن به «مقام محمود» تعبیر شده است. برای حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها که دختر نبوت و همسر امامت هستند نیز مقام شفاعت ذکر شده که شفاعت ایشان، گستره ای دارد بسیار وسیع و جهان شمول و می تواند همه اهالی محشر را فرا گیرد؛ همچنین برای حضرت معصومه (سلام الله علیهما) نیز مقام شفاعت در برخی روایت ذکر شده تا آنجا که به ایشان لقب شفیعه روز جزا داده اند. (مسعودی، زندگانی و فضایل حضرت معصومه (علیها السلام)، ص35و36) بر همین اساس است که حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) فرمودند: «با شفاعت او، همه شیعیان ما وارد بهشت می شوند» (مجلسی، همان، ج6، ص216). همچنین در فرازی از زیارت نامه حضرت معصومه که از امام رضا (علیه السلام) نقل شده، آمده است: «ای فاطمه مرا در بهشت شفاعت کن (همان، ج102، ص266).

 مقام حضرت معصومه (سلام الله علیها) در نزد پدر

 این بانوی کریمه در دوران حکومت فردی سفاک و ظالم به نام هارون الرشید می زیست. هارون دشمنی عجیبی با امام موسی کاظم (علیه السلام) داشت بطوریکه تا متوجه رفت و آمد شخصی به منزل امام (علیه السلام) می شد، او را مورد آزار و اذیت قرار میداد. اینکه در تاریخ می خوانیم حضرت معصومه (سلام الله علیها) ازدواج نکردند، یکی از دلایلش همین است که کسی جرأت نمی کرد به عنوان داماد موسی بن جعفر (علیهما السلام)، با این خاندان وصلت نماید. (زیدان، تاریخ تمدن اسلام، ص162) آنچه در مورد ایشان مورد توجه است بزرگ شدن در دامن پدرشان وتربیت پذیری از برادرشان حضرت امام رضا علیه السلام است، این بانوی بزرگوار حق تربیت را کامل به جا آورده و با ولایت پذیری کامل و اطاعت و حمایت کم نظیر از امام زمان خود ادای تکلیف نمودند.
وقتی پدری در مورد دخترش جمله «فداها ابوها» (پدرش فدای او باد) بکار می برد، نشان دهنده عشق کامل پدر به دختر است. با مراجعه به تاریخ می بینیم تنها دو نفر برای دختر عزیزشان این جمله را به کار بردند، یکی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در مقام حضرت فاطمه (سلام الله علیها) (شیخ صدوق، آمالی صدوق، ص234) و دیگری حضرت موسی بن جعفر (علیهما السلام) در مقام علمی حضرت معصومه (سلام الله علیها) (مستنبط، کشف اللئالی).

چرا حضرت معصومه (سلام الله علیها) کریمه نامیده شدند

حضرت فاطمه دختر امام موسی بن جعفر(ع) دارای القاب زیادی هستند، در کتاب «انوار المشعشعین» به غیر از دو لقب «معصومه» و «کریمه اهل بیت» ده لقب دیگر در زیارتنامه‌ای، برای حضرت معصومه (سلام الله علیها) نقل شده است (مهدی‌پور، علی‌اکبر، کریمه اهل بیت، قم، نشر حاذق، چاپ اول، 1374، به نقل از انوار المشعشعین، ج 1، ص 213)، دو لقب مشهور آن حضرت «معصومه» و «کریمه اهل بیت» است، در رابطه با لقب کریمه اهل بیت در کتاب «در حریم حضرت معصومه(س)» این گونه آمده است که: در ایام محبوس بودن پدر بزرگوارش، حضرت موسی بن جعفر (علیهما السلام) و در روزگار مسافرت برادرش حضرت رضا(علیه السلام) در دفاع از حریم ولایت و پاسداری از خط امامت، آن چنان نقش مؤثری ایفا کرد که به «شفیعه روز محشر» و «کریمه اهل بیت پیامبر» اشتهار یافت (مهدی‌پور، علی‌اکبر، در حریم حضرت معصومه(سلام الله علیها)، انتشارات رسالت، چاپ دوم، 1417 هـ، ص 11). و در کتاب «فروغی از کوثر»، ذیل عنوان «کریمه اهل بیت» آمده است که: «اولیاء الهی منشاء کرامات و عنایاتی بوده‌اند که آثار یک عمر اخلاص و وارستگی آن‌هاست، از دیر زمان، آستانِ قدس فاطمی منشاء هزاران کرامت و عنایت ربانی بوده است…».

 اما گفته می شود:شهرت این لقب برای حضرت معصومه (سلام الله علیها) به واسطه رؤیای صادقه‌ای است که از مرحوم آیت‌الله سیدمحمود مرعشی نجفی(ره) نقل شده است. مرحوم سیدمحمود مرعشی نجفی  بسیار علاقه‌مند بود که به هر طریقی شده، محل قبر شریف حضرت صدیقه طاهره (سلام الله علیها) را به دست آورد، برای این مقصود، ختم مجرّبی انتخاب کرده، چهل شب به آن مداومت کرد تا شاید خداوند به طریقی او را از محل قبر شریف حضرت زهرا(س) آگاه فرماید، شب چهلم بعد از انجام ختم و توسل فراوان استراحت کرده در عالم رؤیا به محضر مقدس حضرت باقر یا حضرت صادق (علیه السلام) مشرف شد. امام (علیه السلام) به ایشان فرمود: «علیک بکریمه اهل البیت»؛ به دامن کریمه اهل بیت چنگ بزن، ایشان به تصور اینکه منظور امام(علیه السلام) از «کریمه اهل بیت» حضرت زهرا (سلام الله علیها) است، عرضه داشت: بلی! قربانت گردم من نیز این ختم را برای همین گرفتم که محل قبر شریف آن حضرت را به صورت دقیق‌تر بدانم و به زیارتش مشرف شوم، امام (علیه السلام) فرمودند: «منظور من قبر شریف حضرت معصومه در قم است» (مهدی پور، علی‌اکبر، کریمه اهل بیت، قم، نشر حاذق، چاپ اول، 1374، ص 43) .

ازکرامات حضرت معصومه (سلام الله علیها)

حضرت آیت الله مكارم شیرازی (دام ظله) می‌فرماید: بعد از فروپاشی شوروی سابق و آزاد شدن جمهوری‌های مسلمان‌نشین (و از آن جمله جمهوری نخجوان) مردم شیعه نخجوان تقاضا كردند، كه عده‌ای از جوانان خود را به حوزه علیمه قم بفرستند تا برای تبلیغ در آن منطقه تربیت شوند. مقدمات كار فراهم شد و استقبال عجیبی از این امر به عمل آمد. از بین (سیصد نفر داوطلب) پنجاه نفری كه معدل بالایی داشتند و جامع‌ترین آنها بودند برای اعزام به حوزه علمیه قم انتخاب شدند. در این میان جوانی - كه با داشتن معدل بالا، به سبب اشكالی كه در یكی از چشمانش وجود داشت انتخاب نشده بود - با اصرار فراوان پدر ایشان، مسوول مربوطه ناچار از قبول ایشان شد، ولی هنگام فیلمبرداری از مراسم بدرقه از این كاروان علمی، مسوول فیلمبرداری دوربین را روی چشم معیوب این جوان متمركز كرده و تصویر برجسته‌ای از آن را به نمایش گذاشت. جوان با دیدن این منظره بسیار ناراحت و دل شكسته می‌شود.

وقتی كاروان به قم رسید و در مدرسه مربوطه ساكن شدند این جوان به حرم مشرف شده و با اخلاص تمام متوسل به حضرت می‌شود، و در همان حال خوابش می‌برد. در خـــــواب عوالمی را مشاهده كرده و بعد از بیداری می‌بیند چشمش سالم و بی عیب است.

او بعد از شفا یافتن به مدرسه برمی‌گردد، دوستان او با مشاهده این كرامت و امر معجزه آسا، دسته جمعی به حرم حضرت معصومه (سلام الله علیها) مشرف شده و ساعت‌ها مشغول دعا و توسل می‌شوند. وقتی این خبر به نخجوان می‌رسد آنها مصرانه خواهان این می‌شوند كه این جوان بعد از شفا یافتن و سلامتی چشمش به آنجا برگردد كه باعث بیداری و هدایت دیگران و استحكام عقیده مسلمین گردد. (ضبط صوتی، تصویری این كرامت، به نقل حضرت آیت الله مكارم (دام ظله) در واحد فرهنگی آستانه موجود است).